Umiejętności komunikacji są przydatne m.in. nauczycielom, którzy szczególnie muszą doceniać rolę dobrego porozumiewania się. Słuzy ono nie tylko poznaniu świata i ludzi, ale wzmacnia relacje międzyludzkie, wzbogaca osobowość, pomaga podjąć właściwe decyzje, wyrazić swoje poglądy i prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.Brak umiejętności porozumiewania się jest powodem osamotnienia, bezsilności, niewiary w swoje siły i rodzi stres. Umiejętność sprawnego komunikowania się - wędrówką ku zrozumieniu drugiego człowieka i samego siebie
Sprawne porozumiewanie się jest podstawową umiejętnością społeczną. Prawidłowo komunikując się ze sobą, osiągamy wzajemne zrozumienie, uczymy się wyrażać siebie, wywierać wzajemny wpływ na siebie, rozwiązywać problemy. Udzielamy informacji o sobie i dowiadujemy się o tym, jak widzą nas inni. Sprawne komunikowanie się jest przydatne w zaspakajaniu potrzeb, bo jasno wyrażone pragnienia mają większą szansę spotkać się z odpowiedzią. Wymiana informacji umożliwia rozwój, a brak możliwości wymiany myśli – skazuje na samotność i wyobcowanie. Nasze sukcesy czy porażki, zadowolenia bądź przeżywane stresy zależą w dużej mierze od tego, w jaki sposób nawiązujemy kontakty, prowadzimy rozmowy i w ogóle komunikujemy się z innymi ludźmi. Wiele celów życiowych możemy realizować tylko poprzez zorganizowane działanie i ciągłe komunikowanie się z innymi. Otwarta komunikacja wzmacnia relacje między ludźmi. W pracy nauczyciela szczególnie istotna jest umiejętność stworzenia grupy życzliwie współpracujących ze sobą osób, gdzie indywidualne zdolności poszczególnych uczniów są znane, szanowane i wykorzystywane dla dobra ogółu. Nauczyciel powinien umieć stworzyć atmosferę, w której samoakceptacja i poczucie własnej wartości tworzą się, rozwijają i umacniają. Aby nauczyć dzieci jak znajdować w ludziach to co wartościowe i dobre należy najpierw znaleźć to w sobie. Skuteczna komunikacja oznacza o wiele więcej niż tylko słuchanie i mówienie. Aby osiągnąć w niej biegłość, trzeba opanować coś więcej niż te podstawowe umiejętności, trzeba potrafić komunikować się werbalnie i niewerbalnie w najrozmaitszych sytuacjach i z najróżniejszymi ludźmi. Komunikacja ustna ma więc zasadnicze znaczenie w edukacji i jest integralną częścią kształcenia. Badania wykazały, że 70% czasu, jakim dysponujemy poza snem przeznaczamy na porozumiewanie się na różne sposoby. Z tego 11% przypada na pisanie, 15% na czytanie, 32% na mówienie i 42% na słuchanie (Baker, 1971). Wynika stąd, że komunikacja pochłania nam mnóstwo czasu i dlatego należy doskonalić i rozwijać umiejętność porozumiewania się, gdyż bez niej nie jesteśmy w stanie funkcjonować w życiu codziennym. W szkole komunikowanie się jest podstawowym środkiem nauczania. Tak więc doskonalenie umiejętności ustnego porozumiewania się może przyspieszyć proces uczenia się.
Umiejętności porozumiewania się człowiek uczy się od najmłodszych lat, poprzez całe życie, ponieważ od sprawności w komunikowaniu się zależy nasza obecność w społeczeństwie. To właśnie w relacjach z innymi zdobywamy wiedzę, rozwijamy język, doskonalimy umiejętność porozumiewania się, uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych. Osoba biegła w dziedzinie komunikowania się, to ktoś kto dysponuje szerokim wachlarzem różnorodnych zachowań, stosuje kryteria doboru najbardziej odpowiednich i skutecznych w danej sytuacji metod, jest wreszcie w stanie je zrealizować za pomocą środków tak werbalnych jak i niewerbalnych i świadom jest konsekwencji swoich działań. Aby zrozumieć drugiego człowieka i motywy jego działania powinniśmy nauczyć się patrzeć na sytuację jego oczami, wyobrazić sobie co on odczuwa. Powinniśmy stać się bardziej tolerancyjni, cierpliwi i wyrozumiali.
Carl Ransom Rogers wyróżnia trzy rodzaje postaw w stosunkach międzyludzkich: empatię, akceptację i zgodność (prawdziwość). Te czynniki są istotne dla komunikacji i dotyczą mnie (nadawcy komunikatu) osobiście: - wczucie się w samego siebie czyli „Co odczuwam, co spostrzegam u siebie, co odkrywam, co myślę?” - akceptacja, a więc Moich uczuć nie chowam głęboko, lecz je akceptuję. One należą do mnie, są moją częścią - prawdziwość (zgodność)
To co odkrywam w sobie i akceptuję, wyrażam również na zewnątrz. Jednak z tą prawdziwością (zgodnością) jest tak, że nie wszystko, co jest prawdziwe musi być powiedziane, ale wszystko co jest powiedziane musi być prawdziwe. W integracji społecznej te same trzy rodzaje postaw obowiązują w stosunku do osoby, która się ze mną komunikuje. A więc: - empatia czyli Odbieram jego świat, jego rzeczywistość; próbuję go zrozumieć - akceptacja
Traktuję jego rzeczywistość poważnie, nie usiłuję jej „doszlifować”. Akceptuję jego rzeczywistość oraz – zgodność czyli Szczerze i uczciwie informuję go jak jego komunikat na mnie działa, co we mnie wywołuje.
W zrozumieniu innych ludzi bardzo pomocne mogą stać się słowa Rogera, który mówi: „ Szczególną wartość ma dla mnie empatia, zrozumienie drugiego człowieka. Naszą najczęstszą reakcją na usłyszaną wypowiedź drugiej osoby jest ocena, a nie zrozumienie… Staję się bogatszy, gdy uruchamiam kanały odbioru, poprzez które inni mogą mi przekazać swoje uczucia, swoje prywatne spostrzeżenia…Jeżeli więc akceptuję drugiego człowieka, tzn. jego uczucia, poglądy, wierzenia, które są realną i witalną częścią jego samego, to mu wówczas pomagam stać się człowiekiem…”
Aby żyć w zgodzie z innymi i zdobywać ich zaufanie należy bez wątpienia słuchać tego, co chcą nam powiedzieć. Mimo, iż wydaje się, że słuchanie jest umiejętnością prostą, to jednak w życiu codziennym nazbyt często doświadczamy jak trudno wielu ludziom uważnie wysłuchać innych. Dzieje się tak dlatego, iż oprócz dobrej woli i sprawnego narządu słuchu istnieje jeszcze wiele przeszkód utrudniających ludziom uważne i aktywne słuchanie. Są to nastawienia, uprzedzenia, antypatie, nieufność i obawy, które ograniczają bądź zniekształcają odbiór, uniemożliwiając dobre porozumienie. A oto zachowania, cechy i umiejętności składające się na obraz aktywnego słuchacza: Þ Koncentracja uwagi na tym co rozmówca ma do powiedzenia i nie przeszkadzanie mu w żaden sposób. Þ Kontakt wzrokowy, na który przypada od 30 do 60% czasu rozmowy. Þ Postawa – lekkie nachylenie ciała w stronę osoby, której słuchamy pamiętając przy tym, by nie naruszać jej prywatności. Każdy człowiek wyznacza własną sferę ochronną. Są to niewidzialne granice, których przekroczenie odczuwa jako naruszenie swojego prawa do osobności czy intymności. Są cztery kategorie dystansu: 1. sfera intymna – zasięg do 45 cm 2. sfera osobista – zasięg do 120 cm 3. sfera oficjalna – zasięg do 360 cm 4. sfera publiczna – zasięg powyżej 360 cm. Þ Używanie zachęcających zwrotów podtrzymujących rozmowę i świadczących zarazem o pilnym słuchaniu. Þ Otwartość na inny niż własny punkt widzenia, szczególnie w sytuacji, gdy poglądy rozmówców znacznie się różnią od naszych. Þ Powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii przed dokładnym zrozumieniem treści komunikatu i intencji nadawcy. Þ Empatia czyli umiejętność odczytania jakie emocje przeżywa interlokutor. Þ Parafrazowanie czyli powtarzanie własnymi słowami sensu usłyszanej wypowiedzi w celu upewnienia się, że prawidłowo zrozumieliśmy komunikat nadawcy. Þ Zgodność języka ciała z parafrazą, jeśli nie chcemy wprowadzić kogoś w błąd. Þ Dokładna znajomość znaczenia własnego uśmiechu, aby uniknąć nieporozumień wynikających z niewłaściwego odczytania intencji przez rozmówcę (uśmiech może być miły, nieśmiały, zachęcający albo złośliwy, ironiczny, sarkastyczny, raniący, ośmieszający, lekceważący) – wtedy jest ostrą bronią, a nie pomocnym wyrazem pozytywnych uczuć. Aktywne słuchanie to okazywanie rozmówcy szacunku i akceptacji, serdeczności i ciepła. To powstrzymywanie się od własnych sądów i dobrych rad (które najczęściej wcale nie są dobre, bo to co odpowiednie dla mnie, nie musi być optymalne dla mojego interlokutora) prowadzących zazwyczaj dojałowej dysputy, moralizowania i ocen. Przedstawię teraz techniki aktywnego słuchania, które mogą okazać się pomocne w słuchaniu, rozumieniu i reagowaniu na odbierane przez nas komunikaty. Odzwierciedlanie – mówimy rozmówcy, jakie – według nas – są jego odczucia, np.: „Zdaje się, że jesteś rozgniewany.” „Wygląda na to, że cię rozłościłem.” „Oczywiście jesteś zadowolony z tych planów.” Parafrazowanie – ujmujemy w inne słowa sens usłyszanej wypowiedzi, sprawdzając czy dobrze zrozumieliśmy, np.: „O ile dobrze cię rozumiem…” „Z tego co mówisz rozumiem, że…” „Chodzi o to, że…” Klaryfikacja – skupienie się na najważniejszym. Prosimy rozmówcę o skoncentrowanie się na sprawie najważniejszej, np.: „Która z tych spraw jest dla ciebie najważniejsza?”
W procesie komunikacji ważne jest co chciałbym powiedzieć od siebie, co odczuwam w sobie, gdy inni mówią, a także co jest dla mnie ważne, co myślę i co mnie porusza. To, jak myślimy o sobie i co do siebie czujemy, wpływa na sposób, w jaki traktujemy własną osobę i innych ludzi. Samoakceptacja wyzwala zaufanie i wiarę we własne siły, skłania nas do wykorzystywania możliwości i korygowania zachowania. Być nauczycielem to właśnie być przewodnikiem w pięknej wędrówce ucznia w dorosłe życie.
Barbara Ceglarek
Bibliografia:
Cooper, P. Sprawne porozumiewanie się. Warszawa: CODN Chomczyńska - Miliszkiewicz, M., Pankowska, D. Polubić szkołę. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Satir, W. Empatia. O umiejętności współodczuwania Program MEN. Jak żyć z ludźmi Hamer, H. Klucz do efektywności nauczania. Warszawa: Veda
|